महर्षी दयानंद सरस्वती आणि वेद – Maharishi Dayanand Saraswati and the Vedas
महर्षी दयानंद सरस्वती यांनी त्यांच्या प्रसिद्ध ग्रंथ “सत्यार्थ प्रकाश” मध्ये वेदांचे महत्व सांगितले आहे. त्यांनी वेदांना सर्वोच्च ज्ञानाचे स्रोत मानले आणि अंधश्रद्धा, रूढी, मूर्तिपूजा, जातिव्यवस्था यासारख्या गोष्टींवर कठोर टीका केली. “सत्यार्थ प्रकाश” मध्ये महर्षींनी चारही वेदांबाबतची माहिती सुसंगत पद्धतीने मांडलेली आहे. खाली प्रत्येक वेदाची माहिती सत्यार्थ प्रकाशाच्या विचारसरणीच्या आधारे दिली आहे: १. ऋग्वेद स्वरूप: ऋचांमधून…
खरा परमेश्वर कसा आहे ? What is the true God like?
खरा परमेश्वर (ईश्वर) हा अंधश्रद्धा, मूर्तिपूजा, पुरोहितांच्या कथांपेक्षा खूपच वेगळा आणि वैदिक तत्त्वज्ञानावर आधारित आहे. खऱ्या परमेश्वराची वैशिष्ट्ये: १. निर्गुण व निराकार “ईश्वर शरीररहित आहे. त्याला मूर्ती, मूर्त रूप, देह, आकार नाही.” त्यामुळे मूर्तिपूजा चुकीची आहे. ईश्वराची उपासना ही बुद्धीने आणि आत्मभावाने करावी. २. सर्वशक्तिमान (सर्व सामर्थ्यसंपन्न) “जो सृष्टी निर्माण करतो, तिचे पालन करतो आणि…
वैदिक सोळा संस्कार – Vedic Shodasha Sanskar
वैदिक सोळा संस्कार (संस्कार म्हणजे शुद्धी, उन्नती, योग्य मार्गावर घडविणे) हे मनुष्याच्या संपूर्ण आयुष्यभरातील महत्वाच्या टप्प्यांवर केले जाणारे धार्मिक, सामाजिक आणि नैतिक संस्कार आहेत. हे संस्कार मनुष्याला शरीर, मन, बुद्धी आणि आत्मा यांचे शुद्धिकरण घडवतात, असे वैदिक विचारांमध्ये मानले जाते. महर्षी दयानंद सरस्वती आणि आर्य समाजानेही या संस्कारांचे महत्व मान्य करून त्यांचे वैज्ञानिक स्पष्टीकरण दिले…
मोक्ष – Moksha
मोक्ष म्हणजे आत्म्याची सर्वोच्च अवस्था – जिथे तो सर्व प्रकारच्या दुःखांपासून मुक्त होतो आणि ईश्वराच्या सान्निध्यात शांत, आनंदी आणि स्वतंत्र राहतो. मोक्ष म्हणजे काय? १. मोक्ष म्हणजे कर्मबंधनातून मुक्ती आत्मा अनेक जन्मांच्या कर्मफळांमुळे पुनर्जन्माच्या चक्रात अडकतो. जेव्हा तो संपूर्ण ज्ञान, शुद्ध आचरण आणि ईश्वराच्या साक्षीने कर्म करतो, तेव्हा सद्गुणयुक्त कर्मांमुळे त्याला मोक्ष प्राप्त होतो. २….
अद्वैत दर्शन – Advaita Vedanta Darshan
अद्वैत दर्शन हे भारतीय तत्वज्ञानातील एक अत्यंत गूढ, तरीही तर्कसंगत व विचारप्रधान तत्त्वज्ञान आहे. याची मांडणी विशेषतः आदि शंकराचार्य यांनी केली. “अद्वैत” याचा अर्थच आहे — “द्वैत नाही” म्हणजेच द्वितीय काही नाही – फक्त एकच सत्य आहे, ते म्हणजे ब्रह्म (ईश्वर/परम सत्य). अद्वैत दर्शन म्हणजे काय? १. “ब्रह्म सत्यं, जगन्मिथ्या, जीवो ब्रह्मैव नापरः” अर्थ: ब्रह्म…
द्वैत दर्शन – Dvaita Vedanta Darshan
द्वैत दर्शन हे भारतीय तत्त्वज्ञानातील एक महत्त्वपूर्ण विचारप्रणाली आहे, ज्याची मांडणी मध्वाचार्यांनी केली. याचा मुख्य आधार म्हणजे – “जीव (आत्मा) आणि ब्रह्म (ईश्वर) हे कायमस्वरूपी वेगळे आहेत”. द्वैत दर्शन म्हणजे काय? १. जीव आणि ब्रह्म वेगळे आहेत प्रत्येक आत्मा (जीव) हा ईश्वरापेक्षा भिन्न आणि स्वतंत्र अस्तित्व असलेला आहे. ईश्वर म्हणजे सर्वोच्च, सर्वशक्तिमान, सर्वज्ञ सत्ता आहे….
विशिष्ट अद्वैत दर्शन – Vishishtadvaita Darshan
१. तत्त्वज्ञानाचा मूळ विचार ब्रह्म (परमेश्वर) हे एकमेव, अखंड, सर्वशक्तिमान आणि सर्वव्यापी आहे. ब्रह्म एकटाच असला तरी त्यात जीव (आत्मा) आणि जग (सृष्टी) यांचा समावेश आहे, पण हे जीव आणि जग ब्रह्माचे स्वतंत्र नसून त्याचे अवयव (अंश) आहेत. म्हणजे ब्रह्म, जीव आणि जग हे त्रैगुण्यात्मक एकात्मिक रूपात आहेत. या दृष्टिकोनातून जग, जीव आणि ब्रह्म हे…
शुद्धाद्वैत दर्शन – Shuddadvaita Darshan
१. शुद्धाद्वैत म्हणजे काय? शुद्धाद्वैत म्हणजे “शुद्ध एकत्व” किंवा “खऱ्या अर्थाने अद्वैत” दर्शन. यात ब्रह्म हे एकमेव सत्य आणि वास्तविक अस्तित्व मानले जाते. जग, जीव आणि ब्रह्म हे भिन्न नाहीत, तर सर्व काही ब्रह्माचेच रूप आहे. शुद्धाद्वैत दर्शनानुसार, जग मायाजाल किंवा भ्रम नाही, तर ते परमेश्वराच्या (ब्रह्माच्या) खऱ्या स्वरूपाचा भाग आहे. २. याचा प्रवर्तक कोण?…
अचलाद्वैत दर्शन – Aachala Advait Darshan
१. अचलाद्वैत म्हणजे काय? अचलाद्वैत याचा अर्थ आहे “अचल” म्हणजे “स्थिर”, आणि “अद्वैत” म्हणजे “एकत्व” किंवा “द्वैतशून्यता”. याचा तात्पर्य असा की, ब्रह्म (परमेश्वर) हा एक अचल, अपरिवर्तनीय सत्य आहे, पण त्याच वेळी जीव आणि ब्रह्म यांच्यात एक अद्वैत आणि द्वैत दोन्ही असलेला संबंध आहे. २. प्रवर्तक कोण? अचलाद्वैताचा प्रवर्तक म्हणजे चैतन्य महाप्रभू, जे भक्ति परंपरेतील…
सांख्य दर्शन – Sankhya Darshan
१. सांख्य दर्शन म्हणजे काय? सांख्य हे प्राचीन भारतीय तत्त्वज्ञानातील एक महत्त्वाचे दर्शन आहे, जे द्वैतवादी (द्वैत म्हणजे दोनत्ववादी) तत्त्वज्ञानावर आधारित आहे. यात विश्वाच्या निर्मितीचा, आत्म्याचा आणि प्रकृतीचा (सृष्टीचा मूळ पदार्थ) अभ्यास केला जातो. सांख्य दर्शन पुरुष (आत्मा) आणि प्रकृती (मूळ पदार्थ) या दोन अनंत आणि स्वतंत्र तत्त्वांवर आधारित आहे. २. प्रवर्तक कोण? सांख्य दर्शनाचे…